تعریف آرگونومی بدن
ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی از دو کلمه یونانی»Ergo« به معنی کار و «Nomos» به معنی قانون و قاعده مشتق شده است و در لغت به معنای قانون و قاعده کار است. ارگونومی کوششی است در جهت تناسب کار با انسان.
هدف اساسی از این علم، بهبود بخشیدن به نحوه کار، روش های کار و وسایل کار و انطباق بخشیدن آنها با خصوصیات روانی و بدن انسان است.
علم ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی (Human Factors Engineering) دانشی است کاربردی مرکب از علوم پایه مختلف از جمله فیزیولوژی روانشناسی، فیزیک، مکانیک، طراحی، آمار، ریاضی، جامعه‌شناختی، مدیریت و بسیاری موارد دیگر؛ این علوم در کنار هم اصول ارگونومی را شکل داده و به طراحی بهتر سازمان در جهت بهره‌ور بودن کمک نموده و میزان رفاه و سازگاری انسانها را با محیط کار را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهند.
پنج اصل اساسی در ارگونومی عبارتند از:
۱٫ امنیت
۲٫ راحتی
۳٫ سهولت استفاده
۴٫ بهره‌وری و عملکرد
۵٫ زیبایی شناسی
ارگونومی دو هدف مهم دارد:
هدف اول: افزایش کارایی و بازده انجام کار و فعالیت های دیگر است. افزایش سهولت کاربرد، کاهش خطا و افزایش بهره وری در این مقوله می گنجند.
هدف دوم: تقویت بعضی از ارزش های انسانی مطلوب از جمله افزایش ایمنی، کاهش خستگی و تنش، افزایش راحتی، افزایش مقبولیت نزد کاربر، افزایش میزان رضایت شغلی و بهبود کیفیت زندگی است. این دو عامل به ما نشان می دهند که در هر کاربرد خاص معمولاً فقط دسته ای از اهداف بیشترین اهمیت را دارند و این اهداف عموماً به هم وابسته است.
ارگونومی کوششی است در جهت تناسب کار با انسان
اصول ارگونومی درسه حیطه:
ارگونومی فیزیکی
ارگونومی فیزیکی مربوط است به نحوه تعامل بدن با ابزارهای کار (هرچیزی از بیل و کلنگ گرفته تا صندلی و کامپیوتر شخصی) و تاثیرات این ابزارها بر روی بدن، همچون فرم استیل، اختلالات اسکلتی عضلانی، اختلالات تکراری، فضای کار و سلامت و امنین محل کار.
آرگونومی شناختی
ارگونومی شناختی مربوط است به راههای که مغز اطلاعات ارائه شده به آن را پردازش می‌کند. ارگونومی شناختی مرتبط با فرآیندهای ذهنی است و شامل مواردی همچون استفاده از حافظه، تصمیم‌گیری و سایر کارهای ذهنی می‌شود.
مطالعه این عوامل و تعامل بین انسان و اطلاعات ارائه شده به او، می‌تواند هرچیزی از طراحی وب سایت هارا گرفته تا طراحی سیستم های عامل و .. را بهبود بخشد. جایگزاری محل امضاء، میزان وضوح و تشخیص پذیری اطلاعات و مسائل مربوط به حیطه های “تعامل انسان و کامپیوتر” (HCI)، موضوعاتی هستند که می‌توانند از ارگونومی شناختی بهره ببرند.
ارگونومی سازمانی
ارگونومی سازمانی مربوط است به بهینه سازی محیط کار، هرچیزی از کارگروهی گرفته تا ارزیابی دورکاری و مدیریت کیفیت.
یونانیان پیشتازان ارگونومی بودند اما در اواخر قرن نوزدهم آقای فردریک وینسلو تیلور با ارائه روشهای “مدیریت علمی” به عنوان روشهای بهینه انجام یک کار مشخص، ارگونومی را به عنوان یک علم مطرح کرد.
با استفاده از این روشها تیلور شروع به بررسی رههای کرد که می‌توانست با بهترن بازده از بیل مخصوص معادن ذغال سنگ استفاده کند. او بصورت تجربی و با تغیر تدریجی در اندازه و وزن بیل‌ها بهترین نسبت را بدست آورد. در اوایل قرن بیستم مطالعات زمان و حرکت نیز به این روشها افزوده شد تا بتوانند مراحل غیر لازم در فرآیندهاره حذف کنند.
در زمان جنگ جهانی دوم ارگونومی یک گام دیگر به جلو برداشت. به عنوان اولین جنگ ماشینی که انسان تجربه کرده بود این جنگ عوارضی را بر مغز و بدن انسانها برجای گذاشت. تلاش برای کاهش خطای خلبان ها در ارتش آمریکا تغیرانی در محیط و طراحی فضای داخلی کابین خلبان صورت گرفت که همزمان با تئوریزه کردن نتایج تاثیرات آن در سایر شاخه های ارتش نیز بکار گرفته شد.
عصر ارتباطات الزامات جدیدی را برای تحقیقات ارگونومی ایجاد کرد. از کامپیوتر گرفته تا مونیتور، میکروفن، صندلی، جوی استیک (دسته بازی) و هرچیزی که نیاز به طراحی داشته باشد. یک مثال ملموس از بهبود طراحی متناسب با ارگونومی در حیطه HCI ، یک کنسول باز است به نام Wii که بصورت ویژه‌ای برای راحتی در استفاده، قابلیت حمل آسان و کمتر خسته کردن کاربر ساخته شده است.
مهندسی فاکتورهای انسانی (ارگونومی) چیست ؟
بنابراین برای اینکه یک تولید کننده بتواند جوابگوی تمام نیازهای افراد مختلف جامعه باشد، باید بداند که چند درصد از این افراد دارای چه خصوصیات و ویژگی های جسمانی هستند و برای این منظور باید از جمعیت مشتریان بالقوه محصول مورد نظر آمارگیری کرده و داده های به دست آمده را توسط کارشناسان تجزیه و تحلیل کند.
این آمارگیری نیز باید از گروه های مختلف اجتماع انجام شود زیرا مثلاً در یک جامعه، گروهی چاق، عده ای لاغر، بعضی بلندقد، دسته ای کوتاه قد و بالاخره برخی نیز در تمام این افراد متفاوت هستند و به همین دلیل گاهی ارائه یک محصول در بازار برای عده ای بالاتر از حد استاندارد و برای عده ای دیگر پایینتر از حد استاندارد قرار می گیرد.
ارگونومی در چهار شاخه بیومکانیک شغلی، روانشناسی مهندسی، آنتروپومتری، فیزیولوژی کار فعالیت می کند:
فیزیولوژی کار: بخشی از دانش ارگونومی که تطبیق انسان با کار را در مصرف انرژی و همچنین تغییرات پارامترهای فیزیولوژیکی بدن در حین انجام کار مورد توجه قرار می دهد به فیزیولوژی کار معروف است.
بیومکانیک شغلی: در بیومکانیک از قوانین فیزیکی مکانیک برای بدن استفاده می شود . با بکارگیری این قوانین این امکان بوجود می آید که در هنگام یک وضعیت خاص در بدن و حرکت آن ، میزان فشار مکانیکی موضعی اعمال شده بر عضلات و مفصل ها محاسبه شود.
روان شناسی مهندسی: به فاکتورهای محیطی فیزیکی و شیمیایی مانند سر و صدا، ارتعاش، روشنایی، آب و هوا و مواد شیمیایی می توانند بر روی ایمنی، سلامتی و آسایش افراد تأثیر بگذارند می پردازد.
آنتروپومتری: آنتروپومتری Anthropometery کلمه ای یونانی است که از دو واژه Anthropo به معنی انسان و metery به معنی سنجش ، تشکیل شده است و شامل جمع آوری و تفسیر داده های مربوط به شکل و اندازه ابعاد بدن انسان ( ابعاد طولی ، عرضی ، محیطی و وزن ) می باشد.
تعریف آنتروپومتری عبارت خواهد بود از اندازه گیری سیستماتیک بدنبال استفاده از وسایل اندازه گیری.
ارگونومی در محیط اداری
در واقع، ارگونومی یک علم میان رشته‌ای است که ارتباط متقابل تکنولوژی، محیط و نیازهای روحی و جسمانی انسان را برقرار می سازد. بنابراین بجای واژه ارگونومی، عبارت مهندسی فاکتورهای انسانی را بکار می‌برند.
انجمن فاکتورهای انسانی و ارگونومی بر روش های طراحی تاکید داشته و مهندسی فاکتورهای انسانی را چنین تعریف می‌کند: «کشف و کاربرد اصول مربوط به رفتار انسان و خصوصیات طراحی، ارزیابی، فرآیند نگهداری محصولات و سیستم ها با هدف ایمن بودن، اثر بخش بودن و ایجاد رضایت در بین کارکنان».
با توجه به حیطه گسترده دانش ارگونومی و با اعمال نظر بر این دیدگاه که این علم گستره وسیعی از سیستم‌های صنعتی، یعنی محیط کار، انسان و ماشین آلات را مورد توجه قرار می‌دهد، می‌توان گفت که یکی از مهمترین راههای توجه به انسان و چگونگی عملکرد صحیح و برتر او، آگاهی از اصول ارگونومی و کاربرد آن اصول در طراحی پست‌های کاری است.
بنابراین برای تحقق این مهم می‌توان توصیه‌هایی را به دست‌اندرکاران تولید، مدیران، برنامه‌ریزان و مسئولین محیط های صنعتی ارائه نمود که در زیر به بخش کوچکی از آنها اشاره می‌شود:
با توجه به آنچه گفته شد مدیران محترم می توانند با انجام برخی اقدامات اساسی شرایط محیطی لازم را با سرمایه گذاری کافی، به کارگیری فن آوری های جدید و امکانات مناسب چه از نظر روانی و چه از نظر فیزیکی، محیطی را برای کارکنان ایجاد کرده که محیط کار همانند محیط زندگی خانوادگی باشد.تا بر اساس آن بتوان روند عملکرد کارکنان را بهبود بخشید.